Hierarchia społeczna u koszatniczek

Struktura społeczna - nie hierarchia liniowa, lecz sieć powiązań

Badania autorstwa Ebenspergera i współpracowników prowadzone przez wiele lat i publikowane w Behavioral Ecology and Sociobiology pokazują, że koszatniczki nie tworzą klasycznej hierarchii liniowej, jak np. niektóre małpy czy psy. Zamiast tego ich struktury społeczne przypominają bardziej dynamiczną sieć relacji, w której znaczenie mają:

• wzajemne powiązania (kto z kim przebywa najczęściej),
• pokrewieństwo genetyczne,
• doświadczenie i wiek,
• a także historia wcześniejszych interakcji.

Innymi słowy, dominacja i uległość mogą się zmieniać w zależności od sytuacji, a nie są sztywno przypisane.

Agresja i rywalizacja - obecna, ale umiarkowana

Chociaż koszatniczki znane są ze swojej towarzyskości, między osobnikami mogą występować zachowania agonistyczne, zwłaszcza w kontekście:

• rywalizacji o pokarm,
• dostępu do schronienia,
• relacji reprodukcyjnych (szczególnie w okresie godowym).

W badaniach nad samcami obserwowano tzw. zachowania dominacyjne: stroszenie sierści, przepychanie się, oznaczanie zapachem i zajmowanie wyższych punktów przestrzeni. Jednak te interakcje rzadko eskalują do brutalnych walk - zwykle kończą się krótką wymianą sygnałów.

Płeć a zachowania społeczne

Badania Correi i współpracowników (2013, Physiology & Behavior) wskazują, że samice koszatniczek mogą wykazywać różne style społeczne w zależności od pozycji płodu w macicy (tzw. pozycja 2M - między dwoma samcami, 0M - między samicami). Samice 2M bywają bardziej agresywne i częściej inicjują dominujące interakcje w dorosłości. To pokazuje, że czynniki prenatalne mogą kształtować późniejsze zachowania społeczne, a zatem także dynamikę grupową.

Kluczowe ustalenia badania:

• Maskulinizacja samic: Samice rozwijające się w macicy między dwoma samcami (tzw. pozycja 2M) wykazywały cechy maskulinizacji, takie jak zwiększona agresja i dominacja w interakcjach społecznych.
• Hierarchia społeczna: W grupach mieszanych, składających się z samic o różnym stopniu maskulinizacji, obserwowano wyraźne hierarchie społeczne. Dominacja była ustalana głównie na podstawie interakcji uległości, a nie agresji.
• Niezależność od poziomu testosteronu: Maskulinizacja behawioralna i morfologiczna samic nie była związana z wyższym poziomem testosteronu w osoczu, co sugeruje, że efekty te są wynikiem organizacyjnego wpływu hormonów steroidowych podczas rozwoju prenatalnego.

Rola doświadczenia i plastyczność społeczna

Eksperymenty z izolowanymi osobnikami pokazały, że doświadczenie społeczne w młodości ma ogromny wpływ na późniejsze umiejętności społeczne. Badania Colonnello i współpracowników (2011) oraz późniejsze prace wykazały, że chroniczna izolacja społeczna indukuje zmiany w profilu hedonicznym, emocjonalnym i społecznym, a osobniki wychowane bez kontaktu z innymi koszatniczkami często wykazują zmienione reakcje behawioralne, w tym zwiększoną eksplorację lub wycofanie.

Obserwacje wskazują, że w grupie pojawia się forma społecznej regulacji - interakcje między osobnikami nie są stałe i mogą ulegać modyfikacji w zależności od kontekstu i doświadczenia. Badania nad socjalizacją degusów (Thatcher i współpracownicy, 2024) pokazują, że samice i samce różnią się w sposobie kształtowania relacji z nowymi osobnikami, co sugeruje plastyczność w zachowaniach społecznych.

Struktury rodzinne i matczyne współdzielenie opieki

Koszatniczki tworzą tzw. kooperatywne grupy rodzinne, gdzie kilka samic może współdzielić nory, a nawet opiekować się wspólnie młodymi. To jedna z unikalnych cech tego gatunku. W takich warunkach dominuje hierarchia oparta na wzajemnym zaufaniu, a nie przemocy.
W badaniach wykazano, że:

• młode są karmione przez więcej niż jedną samicę,
• dominacja nie przekłada się na wyłączność w opiece,
• interakcje w grupie są bardzo złożone i długotrwałe

Hierarchia zależna od kontekstu

Dominacja może zależeć od konkretnego kontekstu. Osobnik dominujący przy zasobach pokarmowych niekoniecznie będzie dominował w kontekście wyboru miejsca odpoczynku. Oznacza to, że hierarchia w grupie koszatniczek jest płynna i funkcjonalna, a nie absolutna.

Podsumowanie

Koszatniczki nie tworzą typowych, sztywnych hierarchii społecznych. Zamiast tego ich relacje oparte są na współpracy, kontekście, indywidualnych cechach oraz historii interakcji. Występują u nich elementy dominacji i uległości, ale nie są one trwałe i mogą się zmieniać w zależności od sytuacji. Ich zdolności do elastycznej adaptacji czynią je wyjątkowym modelem w badaniach nad społecznym zachowaniem ssaków.

Bibliografia

• Correa, L. A., Frugone, M. J., & Soto-Gamboa, M. (2013). Social dominance and behavioral consequences of intrauterine position in female groups of the social rodent Octodon degus. Physiology & Behavior, 119, 161-167.
• Davis, G. T., Vásquez, R. A., Poulin, E., Oda, E., Bazán-León, E. A., Ebensperger, L. A., & Hayes, L. D. (2016). Octodon degus kin and social structure. Journal of Mammalogy, 97(2), 361-372.
• Ebensperger, L. A., Hurtado, M. J., Soto-Gamboa, M., Lacey, E. A., & Chang, A. T. (2004). Communal nesting and kinship in degus (Octodon degus). Naturwissenschaften, 91(8), 391-395.
• Ebensperger, L. A., & Hayes, L. D. (2008). On the dynamics of rodent social groups. Behavioural Processes, 79(2), 85-92.
• Colonnello, V., Iacobucci, P., Fuchs, T., Newberry, R. C., & Panksepp, J. (2011). Octodon degus. A useful animal model for social-affective neuroscience research: basic description of separation distress, social attachments and play. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 35(9), 1854-1863.
• Thatcher, K., & Insel, N. (2024). Familiarity and social relationships in degus (Octodon degus). Ethology, 130(6), e13487.
• Wey, T. W., Burger, J. R., Ebensperger, L. A., & Hayes, L. D. (2013). Reproductive correlates of social network variation in plurally breeding degus (Octodon degus). Animal Behaviour, 85(6), 1407-1414.