W opiece nad szczurami domowymi coraz większe znaczenie zyskują metody oparte na dowodach naukowych. Jedną z nich jest tickling, czyli technika interakcji dotykowej inspirowana naturalną zabawą młodych szczurów. To metoda rozwijana i stosowana przede wszystkim w ośrodkach badawczych, gdzie wymagana jest wysoka standaryzacja pracy z zwierzętami, ale coraz częściej znajduje swoje miejsce również w praktyce opiekunów domowych oraz w działaniach adopcyjnych - wszędzie tam, gdzie ważna jest redukcja stresu i budowanie pozytywnej relacji ze zwierzęciem.

Tickling nie jest formą głaskania ani typowymi „łaskotkami” rozumianymi po ludzku. To zestaw krótkich, dynamicznych ruchów dłonią, mających odtwarzać elementy zabawy społecznej, w której młode szczury naturalnie uczestniczą podczas dorastania. W innym naszym artykule - „Szczury, które się śmieją” - opisujemy szerzej, jakie reakcje emocjonalne towarzyszą takim interakcjom i dlaczego są one dla szczurów tak znaczące. Tutaj natomiast skupiamy się na praktycznym aspekcie techniki: na tym, jak dzięki odtworzeniu zachowań znanych z młodości można skutecznie przełamywać dystans wobec człowieka i redukować lęk u zwierząt niepewnych lub lękliwych.

Skąd wzięła się technika ticklingu?

Genezą metody były badania nad zachowaniami społecznymi młodych szczurów, w tym ich sposobem nawiązywania kontaktu i tworzenia więzi poprzez zabawę. Naukowcy zauważyli, że specyficzne ruchy wykonywane przez zwierzęta - krótkie przewroty, zaczepianie boków ciała, delikatne podskoki i szybkie interakcje „łapka do łapki” - wywołują u nich stan pozytywnego pobudzenia i jednocześnie obniżają poziom stresu. Właśnie te elementy człowiek może bezpiecznie i skutecznie odtworzyć dłonią.

W innym artykule na stronie Domu Gryzoni szerzej omówiliśmy charakterystyczne wokalizacje towarzyszące zabawie szczurów (często błędnie nazywane „śmiechem”). Aby uniknąć powtórzeń i nadmiernego rozbudowywania tematu, tu nie będziemy wracać do zagadnienia ultradźwięków i ich interpretacji - skupimy się wyłącznie na praktycznym i behawioralnym aspekcie ticklingu.

Dlaczego tickling działa? Mechanizmy stresu i bezpieczeństwa

Szczur, który trafia do nowego miejsca - czy to do adopcji, schronienia, czy prywatnego domu - zwykle odczuwa silną niepewność. To gatunek, który reaguje ostrożnością na każde nieznane bodźce. Kontakt z człowiekiem budzi w nim początkowo ambiwalentne emocje, niezależnie od tego, jak łagodne i ostrożne są nasze intencje.

Tickling działa, ponieważ wpisuje się w zachowania, które dla młodych szczurów są naturalnym sposobem radzenia sobie z napięciem i budowania więzi. Krótki, energiczny ruch dłonią po bokach ciała imituje zaczepianie przez innego młodego osobnika. Delikatne przechylenie na bok lub na chwilę na plecy odtwarza elementy zabawy społecznej. A kontakt inicjowany w ten sposób zostaje szybko zakodowany jako bezpieczny - pod warunkiem, że jest krótkotrwały, przewidywalny i nie odbywa się wbrew woli zwierzęcia.

Proces ten ma realne konsekwencje biologiczne i behawioralne. Regularnie prowadzone sesje ticklingu wzmacniają reakcje związane z poszukiwaniem kontaktu i eksploracją otoczenia, a jednocześnie zmniejszają behawioralne oznaki lęku.

Jak wygląda prawidłowo wykonany tickling?

Aby technika była skuteczna, nie może być przypadkowym dotykiem. Składa się na nią seria krótkich, dynamicznych ruchów, które ściśle naśladują naturalne zachowania społeczne.

Sesja trwa zwykle około 15 sekund. Ręka opiekuna wykonuje sekwencję prostych gestów: lekkie zaczepienie boków ciała, krótki przewrót na bok lub plecy, szybki powrót do pozycji neutralnej i ponowne, krótkie zaczepienie. Ważne jest tempo: pewne, lecz nie gwałtowne. Ważne jest również to, aby nie próbować „zatrzymać” szczura na siłę. Jeśli zwierzę chce odejść, pozwalamy mu na to bez presji.

W miarę upływu dni i kolejnych sesji większość szczurów zaczyna sygnalizować gotowość do współpracy: podejmuje inicjatywę, szybko wraca do dłoni, przyjmuje pozycję sprzyjającą interakcji. Jednak część osobników - zwłaszcza starszych, nieśmiałych lub po trudnych doświadczeniach - może potrzebować dłuższego czasu adaptacji. W ich przypadku kluczem jest cierpliwość. Tickling nigdy nie jest obowiązkowy.

Co mówi na ten temat nauka?

Badania prowadzone w różnych ośrodkach naukowych potwierdzają, że nawet krótkie, regularne sesje ticklingu mają realny wpływ na zachowanie i samopoczucie szczurów. Zwierzęta oswajane w ten sposób:
  • szybciej adaptują się do obecności człowieka,
  • wykazują mniejszą ostrożność w nowych sytuacjach,
  • łatwiej akceptują zabiegi pielęgnacyjne i weterynaryjne,
  • chętniej podejmują eksplorację i interakcję.
Co istotne, efekty utrzymują się nawet wtedy, gdy sesje są krótkie, ale wykonywane codziennie przez kilka dni. To jedna z niewielu metod, które łączą prostotę z mierzalnym wpływem na dobrostan zwierząt.

Warto jednak podkreślić, że reakcje są indywidualne. Nie wszystkie szczury od razu polubią tę formę kontaktu - podobnie jak u ludzi, różnice temperamentu są naturalne. Dla części zwierząt spokojna obecność człowieka i możliwość samodzielnego inicjowania kontaktu będzie lepszą drogą adaptacji. Tickling jest narzędziem, nie celem.

Znaczenie ticklingu w pracy adopcyjnej i opiece domowej

W ośrodkach takich jak Dom Gryzoni technika ticklingu może odgrywać szczególnie ważną rolę. Trafiają do nas zwierzęta o bardzo zróżnicowanych przejściach, często po zaniedbaniach, nieudanych relacjach z człowiekiem lub okresach izolacji. Dzięki odpowiednio prowadzonym sesjom wiele szczurów, które początkowo reagują napięciem lub unikaniem, zaczyna otwierać się na dotyk, a z czasem również na pełen kontakt społeczny.

Dla przyszłych opiekunów jest to ogromne ułatwienie - zwierzę, które nauczyło się, że człowiek może być częścią przyjemnego i przewidywalnego rytuału, znacznie szybciej odnajduje się w nowym domu. W opiece domowej tickling bywa także narzędziem pomocnym w przygotowaniu szczura do badań kontrolnych, podawania leków czy zabiegów, które wymagają podnoszenia lub manipulacji.

Podsumowanie: technika mała, efekty duże

Tickling to jedna z tych metod, które najlepiej pokazują, jak precyzyjna wiedza o zachowaniach gatunkowych przekłada się na realny dobrostan zwierząt. Krótka, dobrze przeprowadzona sesja potrafi zmniejszyć stres, wzmocnić poczucie bezpieczeństwa i otworzyć drogę do relacji opartej na wzajemnym zaufaniu.

Dla opiekuna to niewielki wysiłek - minuta dziennie. Dla szczura może to być różnica między napiętym przetrwaniem a spokojnym, odważnym życiem u boku człowieka.

Źródła

  • Cloutier S., LaFollette M.R., Gaskill B.N., Panksepp J., Newberry R.C. (2018) - Tickling, a Technique for Inducing Positive Affect When Handling Rats.
  • LaFollette M.R., O’Haire M.E., Cloutier S., Gaskill B.N., McMillan F.D. (2017) - Rat tickling: A systematic review of applications, outcomes, and moderators.
  • Cloutier S., Panksepp J., Newberry R.C. (2012) - Playful handling by caretakers reduces fear of humans in the laboratory rat.
  • LaFollette M.R., O’Haire M.E., Cloutier S., Blankenberger W.B., Gaskill B.N. (2018) - Practical rat tickling: Determining an efficient and effective dosage of heterospecific play.
  • Hinchcliffe J.K. et al. (2020) - Rat 50 kHz calls reflect graded tickling-induced positive emotion.
  • Bombail V. et al. (2021) - Crying with laughter: Adapting the tickling protocol to address individual differences among rats in their response to playful handling.
  • LaFollette M.R. et al. (2020) - Changing human behavior to improve animal welfare: A longitudinal investigation of training laboratory animal personnel about heterospecific play or „rat tickling”.
  • LaFollette M.R. et al. (2019) - Laboratory animal welfare and human attitudes: A cross-sectional survey on heterospecific play or „rat tickling”.