Wielkie fermy gryzoni dla sklepów?

Odpowiedź brzmi: to bardziej mit niż fakt, choć nie oznacza to, że obecny system jest zdrowy i wolny od problemów.

Jakie fermy rzeczywiście istnieją w Europie?

W krajach takich jak Niemcy czy Holandia rzeczywiście działają duże, wyspecjalizowane hodowle małych gryzoni, w tym także takie, które produkują zwierzęta bezpośrednio na rynek zoologiczny. Nie jest to jednak jeden, spójny model.

Obok siebie funkcjonują tam różne segmenty: fermy gryzoni karmowych, ściśle kontrolowane rodentaria laboratoryjne oraz komercyjne hodowle obsługujące sklepy zoologiczne, często działające hurtowo i eksportowo. To, co je łączy, to wysoki stopień formalizacji - rejestracje, kontrole, obowiązujące normy i łańcuch dystrybucji, który da się prześledzić.

Nie oznacza to, że system ten jest idealny lub wolny od nadużyć. Oznacza jednak, że jest widoczny i możliwy do kontroli, a nie oparty na anonimowych, rozproszonych źródłach.

I tu pojawia się zasadnicza różnica w porównaniu z Polską: na Zachodzie problemem bywa skala i komercjalizacja, u nas - brak przejrzystości i rozproszenie.

A jak to wygląda w Polsce?

W Polsce nie funkcjonują jawne, scentralizowane fermy gryzoni produkujące zwierzęta „na półki sklepowe” na wzór ferm drobiu czy trzody chlewnej. Nie ma jednego miejsca, z którego „idą chomiki do całego kraju”, ani jednego producenta, którego można by wskazać jako główne źródło.

Zamiast tego działa system rozproszony: wiele mniejszych hodowli, często balansujących między hobby a działalnością zarobkową. Część z nich funkcjonuje legalnie i stara się utrzymywać przyzwoite standardy, inne działają bardzo minimalistycznie, a jeszcze inne pozostają praktycznie niewidoczne dla kontroli.

Efekt jest prosty: droga zwierzęcia od miejsca urodzenia do sklepu bywa trudna do odtworzenia, a odpowiedzialność po drodze łatwo się rozmywa.

Skąd więc biorą się gryzonie w sklepach zoologicznych?

Z wielu miejsc naraz. Z małych i średnich hodowli prywatnych, z hodowli określanych jako „hobbystyczne”, które w praktyce działają hurtowo, od pośredników skupujących zwierzęta z kilku źródeł jednocześnie, a czasem także z importu z krajów ościennych.

W rezultacie zwierzę trafiające do sklepu rzadko ma jedno jasno określone, w pełni transparentne pochodzenie. Często nawet sam sklep nie ma pełnej wiedzy o warunkach, w jakich dany chomik, mysz czy świnka morska przyszły na świat.

Dlaczego w Polsce nie ma „wielkich ferm gryzoni do sklepów”?

Powodów takiego stanu rzeczy jest kilka i wszystkie wzajemnie się ze sobą łączą. Hodowla gryzoni przy realnym zachowaniu dobrostanu nie jest szczególnie opłacalna, zwłaszcza przy silnej presji cenowej i oczekiwaniu, że zwierzę „ma być tanie”. Do tego dochodzą skomplikowane wymogi weterynaryjne oraz fakt, że polski rynek jest niewielki i mocno rozdrobniony.

W takiej sytuacji znacznie łatwiej - i taniej - rozbić produkcję na wiele małych, słabo widocznych podmiotów, niż prowadzić jedną dużą, w pełni jawną hodowlę, która od razu znalazłaby się pod lupą kontroli i opinii publicznej.

W praktyce oznacza to, że zamiast jednej „złej fermy”, na którą można by skierować całą uwagę, mamy system wielu drobnych źródeł, które pojedynczo nie wyglądają groźnie, ale razem tworzą realny, trudny do uchwycenia problem.

Co z karmówką i laboratoriami?

Dla porządku warto to wyraźnie rozdzielić. W Polsce istnieją większe, zorganizowane hodowle gryzoni karmowych, które produkują zwierzęta przeznaczone na pokarm dla gadów czy ptaków drapieżnych - ale jest to zupełnie inny rynek, rządzący się innymi zasadami i innymi celami. Podobnie funkcjonują rodentaria laboratoryjne, czyli hodowle gryzoni na potrzeby badań naukowych, które również nie mają nic wspólnego z handlem zoologicznym ani sprzedażą zwierząt domowych.

Mylenie tych trzech światów - rynku zoologicznego, karmowego i laboratoryjnego - prowadzi do fałszywych wniosków i utrwala mity, które niewiele mają wspólnego z rzeczywistością.

Gdzie leży prawdziwy problem?

Problem nie leży w jednej mitycznej „fabryce gryzoni”, którą można by wskazać palcem i uznać za źródło całego zła. Sedno sprawy jest gdzie indziej.

Największym problemem pozostaje brak transparentności i realnej odpowiedzialności za dalsze losy zwierząt. Dochodzi do tego silna presja ceny, która bardzo często wygrywa z jakością, oraz sposób myślenia, w którym gryzonie traktowane są jak „towar rotacyjny”, a nie jak żywe, czujące istoty.

I właśnie w tym miejscu adopcje, rzetelna edukacja i świadome decyzje opiekunów mają największe znaczenie. To one realnie wpływają na popyt, standardy i kierunek, w jakim ten rynek się rozwija

Dlaczego o tym piszemy jako Dom Gryzoni?

Piszemy o tym, bo wierzymy, że uproszczenia i sensacyjne hasła nie poprawiają realnie losu zwierząt. Mogą wywoływać emocje, zbierać lajki i napędzać internetowe spory, ale bardzo rzadko prowadzą do trwałych, sensownych zmian. Zamiast tego często zaciemniają obraz i przesuwają uwagę z prawdziwych problemów na wygodne skróty myślowe.

Wierzymy też, że rzetelna wiedza daje ludziom narzędzia do podejmowania lepszych decyzji - zarówno tym, którzy rozważają przyjęcie zwierzęcia pod swój dach, jak i tym, którzy zawodowo mają z nimi do czynienia. Świadomy wybór źródła, zadanie właściwych pytań, zrozumienie konsekwencji własnych decyzji mają znacznie większy wpływ na dobrostan zwierząt niż najbardziej radykalne hasła.

Prawdziwa zmiana zaczyna się od zrozumienia, jak działa system, nawet jeśli jest to wiedza niewygodna i pozbawiona prostych odpowiedzi. Nie wszystko, co trafia do sklepu zoologicznego, pochodzi z „jednej wielkiej fermy” - ale to wcale nie oznacza, że problemy nie istnieją albo że można je zignorować. Wręcz przeciwnie: tylko wtedy, gdy przestaniemy je upraszczać, mamy szansę realnie je rozwiązywać.

Skąd biorą się drastyczne opowieści z internetu?

W dyskusjach internetowych regularnie pojawiają się relacje o rzekomych „hurtowniach”, w których gryzonie mają być trzymane w pełnych pudłach, w skrajnie złym stanie, chore, zakrwawione, wspinające się po ciałach martwych towarzyszy. Są to obrazy bardzo sugestywne i emocjonalne - i właśnie dlatego szybko się rozprzestrzeniają.

Warto jednak zachować ostrożność. Takie opowieści rzadko są poparte dowodami, zdjęciami z weryfikowalnego źródła czy informacją, gdzie, kiedy i w jakim kontekście miały miejsce. Często są to historie „z drugiej ręki”: ktoś coś słyszał, ktoś znał kogoś, kto „widział”.

Jednocześnie nie oznacza to, że skrajne zaniedbania nigdy się nie zdarzają. W rozproszonym, mało przejrzystym systemie - opartym na pośrednikach, presji ceny i minimalizacji kosztów - mogą pojawiać się miejsca o bardzo niskim standardzie dobrostanu. Problem polega jednak na czymś innym: nie są to jawne, oficjalne „hurtownie”, lecz patologie funkcjonujące na marginesie systemu, właśnie dlatego, że są niewidoczne i trudne do skontrolowania.

Warto też zauważyć pewien paradoks w tych opowieściach. Drastyczne historie niemal zawsze pojawiają się w kontekście sklepów zoologicznych lub zwierząt „do adopcji”, natomiast bardzo rzadko dotyczą rynków, w których cierpienie i śmierć zwierząt są wpisane w sam model działania - takich jak hodowle gryzoni karmowych czy laboratoria badawcze. Tam małe, zdrowe zwierzęta są zabijane przez drapieżniki, masowo uśmiercane, gazowane, mrożone lub wykorzystywane w doświadczeniach, często w ogromnej skali. O tych realiach mówi się znacznie ciszej, bo są społecznie akceptowane jako konieczne lub oczywiste.

Powtarzanie drastycznych historii bez udokumentowanego kontekstu prowadzi do uproszczeń i fałszywych wniosków, ale ich całkowite ignorowanie również jest błędem. Zamiast straszyć obrazami rodem z horroru, znacznie ważniejsze jest mówienie o realnych mechanizmach, które do takich sytuacji mogą prowadzić - i o tym, jak im zapobiegać.

Czy należy całkowicie zakazać sprzedaży zwierząt w sklepach zoologicznych?

To postulat, który pojawia się regularnie. Brzmi prosto i radykalnie, ale nie rozwiązuje problemu - a w praktyce może go pogłębić.

Całkowity zakaz sprzedaży zwierząt w sklepach zoologicznych nie sprawi, że popyt zniknie. Przeniesie się on po prostu do miejsc, które są znacznie trudniejsze do kontroli: na portale ogłoszeniowe, media społecznościowe, prywatne wiadomości i nieformalnych rozmnażaczy działających całkowicie poza systemem. OLX, Facebook, grupy „oddam/sprzedam” - tam nie ma nadzoru weterynaryjnego, obowiązków informacyjnych ani realnej odpowiedzialności za warunki utrzymania zwierząt.

Sklepy zoologiczne, niezależnie od opinii, są podmiotami możliwymi do kontroli. Podlegają przepisom, inspekcjom, mogą być sprawdzane i rozliczane z warunków utrzymania zwierząt. Tego samego nie da się powiedzieć o anonimowych ogłoszeniach i rozmnażaczach, którzy znikają równie szybko, jak się pojawiają.

Dlatego zamiast prostych zakazów postulujemy coś trudniejszego, ale skuteczniejszego:

• transparentne źródła pochodzenia zwierząt,
• realną możliwość weryfikacji hodowli,
• jasne zasady zakupu i dokumentowania pochodzenia,
• podnoszenie standardów utrzymania zwierząt w sklepach, a nie ich marginalizowanie.

Warto też pamiętać, że warunki ekspozycyjne w sklepach mają swoje ograniczenia i uzasadnienie - są kompromisem między dobrostanem, bezpieczeństwem, higieną i dostępnością dla klientów. To nie są warunki docelowe, lecz tymczasowe. Kluczowe jest to, jak długo zwierzę w nich przebywa, skąd pochodzi i dokąd trafia dalej.

Prawdziwa poprawa losu zwierząt nie polega na wypchnięciu problemu do internetu i szarej strefy, lecz na cywilizowaniu i porządkowaniu systemu, który już istnieje.

Zamiast mitów, zakazów i straszenia - odpowiedzialność i transparentność

Rozmowy o gryzoniach w sklepach zoologicznych bardzo często sprowadzają się do prostych haseł: o „wielkich fermach”, „fabrykach zwierząt” albo pomysłów w stylu „wystarczy zakazać i problem zniknie”. Rzeczywistość jest jednak znacznie bardziej złożona - i właśnie dlatego nie da się jej naprawić jednym ruchem ani jednym hasłem.

W Polsce problemem nie jest jedna konkretna ferma, którą można zamknąć i mieć poczucie, że sprawa została załatwiona. Problemem jest rozproszony, mało przejrzysty system, w którym odpowiedzialność łatwo się rozmywa, a dobrostan zwierząt bywa podporządkowany cenie i szybkości obrotu. Tego nie rozwiąże ani demonizowanie sklepów zoologicznych, ani wypychanie handlu do internetu i szarej strefy, gdzie nie ma żadnej realnej kontroli.

Dlatego jako Dom Gryzoni mówimy o rzeczach prostych, ale wymagających konsekwencji: o jawnym pochodzeniu zwierząt i możliwości weryfikacji hodowli, o kontroli zamiast pozornej eliminacji problemu, o podnoszeniu standardów w sklepach zamiast udawania, że ich nie ma, oraz o edukacji opiekunów i wspieraniu adopcji tam, gdzie to możliwe.

Nie wszystko da się rozwiązać jednym zakazem.
Ale bardzo wiele można poprawić, jeśli przestaniemy operować mitami, a zaczniemy rozmawiać o faktach, odpowiedzialności i realnych mechanizmach.

I dokładnie o to nam chodzi.