Koszatniczki (Octodon degus) to społeczne gryzonie zamieszkujące półpustynne rejony Chile. Ich życie w koloniach o złożonej strukturze społecznej wymaga precyzyjnej i wielowymiarowej komunikacji. W przeciwieństwie do wielu innych gryzoni, koszatniczki wykorzystują nie tylko kontakt fizyczny i zapachowy, ale również bogaty repertuar wokalizacji i sygnałów niewerbalnych – co czyni je wyjątkowym obiektem badań z zakresu etologii, neurobiologii i psychologii zwierząt.

Wokalizacje – język społeczny koszatniczki

Koszatniczki wydają dziesiątki różnych dźwięków, które zostały sklasyfikowane przez badaczy (Long, 2007; Long et al., 2013; Yoon et al., 2014) w zależności od sytuacji społecznej i emocjonalnej.

Klasyfikacja wokalizacji:
  1. Gwizdy – sygnał alarmowy lub nawoływanie innego osobnika.
  2. Ćwierkanie – komunikacja opiekuńcza, często występująca między matką a młodymi.
  3. Pomruki i warczenie – sygnały irytacji, ostrzeżenia przed konfliktem.
  4. Piszczenie – wyraz bólu, dyskomfortu lub strachu.
  5. Klikanie zębami (chattering) – analogiczne do zachowań u szczurów i królików – sygnał ostrzegawczy lub objaw stresu.
  6. Ultradźwięki – szczególnie obecne w komunikacji matka–dziecko oraz w relacjach towarzyskich między osobnikami.
Badania wykazały, że koszatniczki modulują swoje wokalizacje w zależności od tego, do kogo są skierowane (np. członek stada, obcy osobnik, młode) oraz od stanu emocjonalnego.

Komunikacja ultradźwiękowa

Podobnie jak inne gryzonie, koszatniczki emitują również dźwięki w zakresie ultradźwięków (20–50 kHz), które nie są słyszalne dla ludzkiego ucha. Te sygnały:
  • odgrywają kluczową rolę w komunikacji między matką a młodymi,
  • mogą pełnić funkcję „ukrytego języka” w obecności drapieżników,
  • są bardziej zróżnicowane niż u innych gryzoni, co sugeruje rozwinięte zdolności komunikacyjne.

Mowa ciała – niewerbalne środki przekazu

Komunikacja koszatniczek to nie tylko dźwięki. W sytuacjach społecznych często obserwuje się:
  • Uderzanie ogonem o podłoże – zachowanie ostrzegawcze, występujące np. w odpowiedzi na zagrożenie lub irytację.
  • Wzajemne obwąchiwanie pyska i ogona – forma identyfikacji społecznej i rozpoznania statusu.
  • Pionowa postawa ciała – sygnał czujności lub grożenia.
  • Dotykanie pysków i czyszczenie partnera – zachowania afiliacyjne, wzmacniające więzi społeczne.
Warto podkreślić, że wiele sygnałów niewerbalnych koszatniczki łączą z wokalizacjami, tworząc złożone „pakiety komunikacyjne”, które są analizowane przez innych członków grupy w całości.

Neurobiologia komunikacji

Badania z użyciem technik neuroobrazowania i markerów aktywności mózgu (np. ekspresja c-Fos) wykazały, że:
  • Wokalizacje aktywują rejony odpowiedzialne za pamięć społeczną, rozpoznawanie dźwięków i emocje.
  • Osobniki rozpoznają głos matki i reagują silniej na znane wokalizacje (Poeggel et al., 2001).
  • Odrębne sygnały dźwiękowe przetwarzane są przez wyspecjalizowane obszary kory słuchowej i limbicznej.

Znaczenie etologiczne i praktyczne

Zdolność koszatniczek do emitowania i rozpoznawania złożonych sygnałów:
  • Ułatwia funkcjonowanie stada, zapobiegając konfliktom i wzmacniając więzi.
  • Pomaga w wychowywaniu młodych – matka może odróżnić głos swojego potomstwa od innych.
  • Chroni przed zagrożeniem, umożliwiając ostrzeganie grupy w sytuacji niebezpieczeństwa.
  • Może być wykorzystywana w praktyce hodowlanej – obserwacja wokalizacji i mowy ciała pozwala wcześnie wykrywać stres, niepokój lub agresję.

Wnioski i kierunki dalszych badań

Komunikacja u koszatniczek jest znacznie bardziej rozwinięta, niż dotąd sądzono. Obejmuje ona nie tylko wokalizacje, ale także mowę ciała, zachowania dotykowe i sygnały chemiczne. Ich bogaty repertuar dźwięków, indywidualizacja głosowa oraz umiejętność łączenia sygnałów werbalnych z niewerbalnymi czyni je cennym modelem do badań nad ewolucją języka, emocjami i strukturami społecznymi u ssaków.

Wybrane źródła:

Long, C. V. (2007). Vocalisations of the degu (Octodon degus). Behaviour.
Poeggel, G., Helmeke, C., & Braun, K. (2001). Maternal voice recognition in degus and activation in brain regions. Brain Research. Cognitive Brain Research.
Yoon, T. et al. (2014). Social vocalizations in degus: context-specific functions. Journal of Comparative Psychology.
Long, C. V. (2013). Ultrasonic vocalizations in degu pups. Proceedings of the Institute of Acoustics