Wspólna opieka nad młodymi

Wspólne gniazdowanie i współdzielenie obowiązków

W naturze samice koszatniczek łączą się w niewielkie grupy – często spokrewnione – i wspólnie budują złożony system nor. W jednej komorze gniazdowej mogą przebywać młode od kilku samic. Wszystkie opiekunki dzielą się obowiązkami:

• karmieniem młodych (nawet nie będących ich biologicznym potomstwem),
• ogrzewaniem gniazda,
• czyszczeniem i ochroną młodych.

To tzw. komunalna opieka laktacyjna (communal nursing) – zachowanie, które wymaga wysokiego poziomu tolerancji i wzajemnego zaufania.

Rola pokrewieństwa

Badania terenowe wykazały, że wspólne gniazdowanie najczęściej zachodzi między samicami, które są ze sobą spokrewnione (matki, córki, siostry). Dzięki temu koszt opieki nad cudzymi młodymi jest zrekompensowany z punktu widzenia doboru krewniaczego (kin selection), ponieważ pomagając potomkom krewnej, zwiększa się sukces reprodukcyjny wspólnych genów (Hamilton, 1964).

Jednak eksperymenty wykazały również, że samice są w stanie tworzyć wspólne gniazda także z niespokrewnionymi partnerkami, co sugeruje obecność dodatkowych korzyści, takich jak:

• obniżenie ryzyka drapieżnictwa, dzięki liczniejszej obecności dorosłych w gnieździe,
• dzielenie się obowiązkami, co pozwala samicom na odpoczynek i poszukiwanie pokarmu.

Selektywna opieka – czy matki rozpoznają własne młode?

W badaniach prowadzonych przez Ebensperger i Hayes (2006) wykazano, że matki koszatniczek rozpoznają swoje młode po zapachu i wykazują skłonność do karmienia własnych dzieci częściej niż cudzych. Jednak mimo tej preferencji nie odmawiają całkowicie opieki nad młodymi innych samic – szczególnie jeśli są z nimi spokrewnione.

To zjawisko nazwano dyskryminatywną opieką kooperatywną (discriminative communal nursing) i jest ono rzadko spotykane w świecie zwierząt – wymaga rozwiniętej pamięci społecznej, umiejętności rozpoznawania zapachów oraz elastycznego zachowania opiekuńczego.

Rola samców – bierni czy zaangażowani?

Choć samice odgrywają główną rolę w opiece nad młodymi, samce koszatniczek także uczestniczą w zachowaniach rodzicielskich. W warunkach kontrolowanych obserwowano:

• grzanie młodych w gnieździe,
• ochronę gniazda przed obcymi,
• czyszczenie potomstwa.

Zaangażowanie samców jest jednak zależne od obecności i zachowania samicy – jeśli matka przejawia opiekuńczość, samiec również się angażuje (Aspillaga-Cid et al., 2021).

Korzyści z kooperatywnej opieki

Z punktu widzenia biologii ewolucyjnej, wspólna opieka nad młodymi u koszatniczek przynosi szereg mierzalnych korzyści:

• Większe przeżywalność młodych – dzięki lepszemu ogrzewaniu i mniejszemu ryzyku niedożywienia.
• Lepszy rozwój neurologiczny – młode wychowywane w obecności większej liczby dorosłych mają lepsze zdolności społeczne i poznawcze.
• Ochrona przed infanticydem – wiele dorosłych w gnieździe zmniejsza szanse, że któryś osobnik zabije młode.
• Efektywniejsze wykorzystanie zasobów – samice mogą odpoczywać i regenerować się dzięki wymienności opieki.

Koszty i zagrożenia

Kooperatywne rozmnażanie wiąże się też z ryzykiem:

• możliwość wyzysku – jedna samica może opiekować się młodymi częściej niż inne,
• ryzyko transmisji patogenów – więcej osobników w gnieździe to większe ryzyko chorób,
• zaburzenia hierarchii – nadmierna rywalizacja między samicami może prowadzić do odrzucenia potomstwa.

Znaczenie dla opieki domowej i hodowli

Zrozumienie złożonej struktury opieki u koszatniczek ma kluczowe znaczenie dla ich hodowli i adopcji:

• Nie należy rozdzielać matki i młodych bez wyraźnej potrzeby.
• Współżyjące samice często powinny pozostać razem, jeśli współdzielą młode.
• Podczas łączenia dorosłych osobników z młodymi należy dokładnie obserwować zachowania opiekuńcze i agresywne.

Wnioski

Koszatniczki są jednym z nielicznych gatunków gryzoni wykazujących prawdziwe kooperatywne rozmnażanie. Ich zdolność do wspólnego gniazdowania, karmienia cudzych młodych, rozpoznawania potomstwa i elastycznej organizacji życia społecznego czyni je unikalnym modelem do badań nad ewolucją współpracy i altruizmu.

Bibliografia

Ebensperger, L. A., & Hayes, L. D. (2008). Communal nesting and kinship in degus (Octodon degus). Naturwissenschaften, 95(9), 857–864.
Ebensperger, L. A., & Hayes, L. D. (2006). Mother–offspring recognition in communally nesting degus (Octodon degus). Animal Behaviour, 71(4), 805–810.
Ebensperger, L. A., & Hurtado, M. J. (2009). Seasonal sociality in the degu Octodon degus: Ecological causes and consequences. Journal of Mammalogy, 90(6), 1326–1334.
Aspillaga-Cid, A., et al. (2021). Parental care in male degus (Octodon degus) is flexible and contingent upon female care. Physiology & Behavior, 238, 113487.
Hayes, L. D. (2000). To nest communally or not to nest communally: a review of rodent communal nesting and nursing. Animal Behaviour, 59(4), 677–688.