Koszatniczka (Octodon degus) jest wyjątkowym gryzoniem nie tylko ze względu na swoje zachowania społeczne czy rytm dobowy, ale również dlatego, że jako jeden z nielicznych gatunków spontanicznie rozwija oznaki neurodegeneracji związanej z wiekiem – w tym zmiany przypominające ludzką chorobę Alzheimera. Dzięki temu stała się cennym modelem w badaniach nad procesami starzenia, zachowaniem seniorów i fizjologią starości u ssaków. Przeciętny wiek koszatniczki to 6–8 lat, przy czym pierwsze oznaki starzenia mogą pojawić się już około 3–4 roku życia.

Zmiany neurologiczne i poznawcze

Z wiekiem u koszatniczek obserwuje się:

Spadek zdolności uczenia się
Starsze osobniki gorzej radzą sobie w testach labiryntowych, trudniej uczą się nowych tras i są mniej konsekwentne w eksploracji (Rivera et al., 2016).
W testach rozpoznawania obiektów nie wykazują już preferencji dla „nowych” elementów, co sugeruje pogorszenie pamięci epizodycznej i roboczej.

Złogi β-amyloidu i białka tau
U osobników powyżej 4. roku życia pojawiają się złogi β-amyloidu (Aβ1–42) i zmiany w fosforylacji białka tau w hipokampie – te same markery występują u ludzi z chorobą Alzheimera (Cisternas et al., 2018).

Zaburzenia rytmu dobowego
Obniżenie aktywności dziennej, częstsze drzemki, przebudzenia nocne – to klasyczne objawy desynchronizacji rytmów okołodobowych, związane z degeneracją jądra nadskrzyżowaniowego (SCN) i utratą ekspresji genów zegarowych (Per1, Bmal1) (Baño-Otalora et al., 2021).

Zmiany fizjologiczne i metaboliczne

Spadek masy ciała i siły mięśni
Starsze koszatniczki tracą masę mięśniową (sarkopenia), pojawiają się też problemy z poruszaniem się, zmniejszenie skoczności, mniej aktywności w pionie.

Zaćma i pogorszenie wzroku
Zaćma (zmętnienie soczewki) występuje u osobników starszych znacznie częściej niż u młodych – badania wykazały, że u ponad 60% koszatniczek powyżej 5 roku życia można ją zdiagnozować klinicznie.

Zaburzenia metaboliczne
Koszatniczki starzejące się są bardziej narażone na hiperglikemię i cukrzycę typu II – ich wrażliwość insulinowa spada, szczególnie przy zbyt kalorycznej diecie. Obserwuje się również wzrost poziomu kortykosteronu w odpowiedzi na stres, co pogłębia problemy metaboliczne (Inestrosa et al., 2015).

Zmiany zachowania i relacji społecznych

Izolacja i wycofanie
Starzejące się koszatniczki mogą coraz mniej uczestniczyć w życiu społecznym stada. Zmniejsza się ilość kontaktów fizycznych, takich jak wspólne leżenie czy grooming.

Zwiększona drażliwość lub zanik pozycji w hierarchii
Niektóre osobniki stają się bardziej drażliwe, syczą i unikają kontaktu. Inne stopniowo tracą pozycję dominacyjną, ustępując miejsca młodszym.

Utrata partnera społecznego a regres
Badania wykazują, że utrata bliskiego towarzysza (śmierć, rozdzielenie) może u starszej koszatniczki prowadzić do apatii, anoreksji i regresu behawioralnego (Ebensperger & Hurtado, 2009).

Zmiany w apetycie i nawykach żywieniowych

Spadek apetytu
Może być związany z bólem, problemami z zębami lub spadkiem węchu. Starsze koszatniczki wybierają miększe pokarmy i jedzą mniej objętościowo.

Większa wrażliwość na niedobory
Z wiekiem rośnie zapotrzebowanie na niektóre składniki (np. witamina D, wapń), ale jednocześnie rośnie ryzyko zaburzeń przyswajania.

Opieka nad starzejącą się koszatniczką – zalecenia praktyczne

  • Częstsza obserwacja: zmiany są subtelne i łatwo je przegapić.
  • Delikatniejsze czyszczenie klatki: starsze osobniki gorzej znoszą reorganizację przestrzeni.
  • Ułatwienie dostępu: niższe półki, podesty, cieplejsze legowiska.
  • Więcej interakcji werbalnych i zapachowych, nawet jeśli zwierzę nie reaguje już tak jak dawniej.
  • Stały monitoring stanu zdrowia: masa ciała, stan futra, przyjmowanie pokarmu.

Dieta i środowisko wspierające seniorów

Starzejące się koszatniczki wymagają szczególnej troski w zakresie żywienia i warunków bytowych. Ich dieta powinna być bogata w błonnik, uboga w cukry i tłuszcze, ale jednocześnie bardziej urozmaicona smakowo, by pobudzać apetyt. Wskazane jest podawanie suszu ziołowego, łagodnych roślin wspierających trawienie (np. babka lancetowata, mniszek, kwiat nagietka), a także okazjonalnie pokarmów miękkich (np. rozdrobnionych warzyw korzeniowych) – szczególnie u osobników z problemami stomatologicznymi.

Seniorzy częściej potrzebują też dodatkowego źródła witaminy D (np. naturalne światło dzienne) oraz dostępu do ciepłych, dobrze izolowanych legowisk, w których mogą odpoczywać bez ryzyka przewiania. Warto ograniczyć liczbę poziomów w klatce i zapewnić łagodne rampy oraz stabilne powierzchnie, aby uniknąć urazów. Środowisko dla starszej koszatniczki powinno być spokojne, przewidywalne i bezpieczne, z zachowaniem dotychczasowych zapachów i rytuałów grupy.

Bibliografia

Rivera, D. S., et al. (2016). Andrographolide recovers cognitive impairment in a natural model of Alzheimer's disease (Octodon degus). Neurobiology of Aging, 46, 204–220.
Cisternas, P., et al. (2018). Amyloid-β Peptide Aggregation in Octodon degus. Journal of Alzheimer's Disease, 66(3), 1145–1163.
Inestrosa, N. C., et al. (2015). Age-related metabolic and cognitive decline in Octodon degus. Biogerontology, 16(5), 517–529.
Baño-Otalora, B., & Madrid, J. A. (2021). Degus as diurnal chronobiological models. Frontiers in Integrative Neuroscience, 15, 684988.
Ebensperger, L. A., & Hurtado, M. J. (2009). Seasonal sociality in the degu Octodon degus. Journal of Mammalogy, 90(6), 1326–1334.