Stres jest naturalną reakcją organizmu na zagrożenie, ale u zwierząt społecznych takich jak koszatniczki, przewlekły stres środowiskowy może prowadzić do poważnych zaburzeń: od osłabienia odporności po zaburzenia relacji społecznych. Jako gryzonie o silnym systemie społecznym, Octodon degus szczególnie silnie reagują na czynniki zaburzające rytm dnia, strukturę przestrzeni i relacje zapachowe.

Fizjologia stresu u koszatniczek

Koszatniczki reagują na stres podwyższeniem poziomu kortykosteronu – głównego hormonu stresu u gryzoni. Badania wykazały, że:
  • poziom kortykosteronu rośnie m.in. po separacji od stada, nagłej zmianie otoczenia i wystawieniu na silne światło lub hałas (Weiss et al., 2009);
  • przewlekły stres prowadzi do zmian behawioralnych, neuroanatomicznych (hipokamp, ciało migdałowate) oraz do upośledzenia funkcji poznawczych;
  • młode osobniki, które doświadczyły izolacji, wykazują zaburzenia zachowań społecznych również w dorosłości (Poeggel & Braun, 2001).

Czynniki stresogenne w środowisku domowym

Dźwięki

Koszatniczki mają szerokie pasmo słuchowe (do 33 kHz), co czyni je wrażliwymi na wiele dźwięków niesłyszalnych dla ludzi.

Źródła stresu dźwiękowego:
  • telewizor, telefon, domofon, muzyka z basem,
  • odkurzacz, mikser, pralka (zwłaszcza w pobliżu podłoża klatki),
  • nagłe hałasy (stuknięcie, trzaśnięcie drzwiami).
Długotrwałe narażenie na hałas wiązano ze wzrostem agresji, drażliwości i unikania kontaktu społecznego (Lemanski et al., 2020).

Światło

Choć koszatniczki są dzienne, mają silny zegar biologiczny oparty na cyklu światło-ciemność. Ich siatkówka reaguje na zmiany barwy i intensywności światła.

Błędy w oświetleniu:
  • zbyt silne światło przez całą dobę (brak „nocy” = zaburzony sen),
  • brak światła dziennego (brak synchronizacji rytmu dobowego),
  • używanie światła UVB nocą lub w sposób przerywany.
  • Stałe światło powoduje spadek apetytu, zaburzenia snu i dezorientację (Baño-Otalora et al., 2021).

Wibracje i mikrodrgania

Koszatniczki odbierają drgania przez łapy, wibrysy i przez kości. Wibracje powodowane przez:
  • głośniki basowe,
  • pralki w trybie wirowania,
  • podłoża umieszczone bezpośrednio na podłodze,
mogą powodować ciągłe napięcie mięśniowe i zaburzenia odpoczynku. Badania na szczurach wykazały, że mikrodrgania wpływają na rytm serca i reakcje behawioralne (Gamble et al., 2004).

Jak rozpoznać, że koszatniczka się stresuje?

Koszatniczki nie krzyczą ani nie warczą jak króliki. Ich sygnały stresu są subtelne i często mylone z „grymasami”.

Najczęstsze objawy stresu:
  • Spłaszczona sylwetka: lęk, poddanie się, strach
  • Siedzenie w kącie: izolacja, potrzeba wycofania się
  • Niskie, jednostajne popiskiwanie: niepokój, stres fizyczny (ból)
  • Nadmierny grooming: próba rozładowania napięcia
  • Agresja wobec towarzyszy: przesunięcia hierarchii, przeciążenie społeczne
  • Nocna aktywność, bezcelowe bieganie: rozregulowany rytm dobowy

Jak wprowadzać zmiany bez szkody?

Zmiany są stresujące. Ale to nie zmiana sama w sobie szkodzi, tylko sposób jej wprowadzenia.

Zmiana klatki lub miejsca

  • Stopniowo – kilka dni przed zmianą można wkładać nowe elementy do starej klatki;
  • Zachować znane zapachy – np. domek, fragmenty ściółki;
  • Nowe miejsce = nowy zapach = czas na adaptację (co najmniej kilka dni obserwacji).

Nowy osobnik w stadzie

  • Zasada 3 etapów: obserwacja przez kraty → neutralne spotkania → wspólna przestrzeń;
  • Zawsze zaczynamy od miejsc neutralnych, nie klatki któregoś z osobników;
  • Unikamy łączenia w czasie zmian środowiskowych, np. zaraz po czyszczeniu klatki.

Reorganizacja klatki

  • Zmieniając układ, zostaw przynajmniej część starego wnętrza nietkniętą;
  • Nie rób "wielkiej rewolucji" tuż po powrocie od weterynarza lub innym stresie;
  • Obserwuj, czy nie pojawia się walka o nowe zasoby (np. nowe domki).

Skutki przewlekłego stresu

Przewlekły stres u koszatniczek może prowadzić do:
  • osłabienia układu odpornościowego (częstsze infekcje),
  • pogorszenia relacji społecznych (dominacja, wycofanie, konflikty),
  • zaburzeń metabolicznych (insulinooporność, utrata masy ciała),
  • pogorszenia funkcji poznawczych (utrata pamięci, dezorientacja),
  • rozwoju stereotypii (bieganie w kółko, lizanie prętów).

Bibliografia

Baño-Otalora, B. & Madrid, J. A. (2021). Behavioral and thermoregulatory responses to changes in ambient temperature and wheel running in Octodon degus. Frontiers in Integrative Neuroscience.
Weiss, I. C., et al. (2009). Chronic stress during development alters behavior and neurobiology in adult degus. Hormones and Behavior.
Poeggel, G., & Braun, K. (2001). Recognition of mother's voice evokes metabolic activation in the prefrontal cortex of Octodon degus pups. Neuroscience.
Gamble, D. G., et al. (2004). Effects of vibrational stimuli on stress in rats. Journal of Comparative Physiology.
Lemanski, K., et al. (2020). Noise stress impairs social behavior in rodents. Physiology & Behavior.