Choć koszatniczki (Octodon degus) są z natury społeczne i w środowisku naturalnym tworzą stabilne kolonie rodzinne, w warunkach domowych łączenie ich w nowe pary lub grupy może stanowić duże wyzwanie. Zachowania terytorialne, brak „prawdziwie neutralnego” gruntu i ograniczona przestrzeń mogą prowadzić do poważnych konfliktów. Z tego powodu rozpoznanie czynników ryzyka, rodzajów agresji i sygnałów trwałej niezgodności ma kluczowe znaczenie dla opiekunów i specjalistów zajmujących się adopcjami i rehabilitacją gryzoni.

Kiedy nie łączyć?

Nie każde połączenie ma szansę się udać – czasem porażka nie wynika z błędu człowieka, a z niekompatybilności osobników. Warto znać sytuacje, w których ryzyko niepowodzenia jest szczególnie wysokie:

Sytuacje niewskazane:
Oba osobniki są dorosłe i tej samej płci (zwłaszcza samce): Samce po osiągnięciu dojrzałości płciowej (ok. 6 mies.) wykazują silne zachowania terytorialne i dominacyjne. Im później są łączone, tym większe ryzyko agresji.

  • Jeden osobnik był długo samotny: Długotrwała izolacja społeczna prowadzi do spadku tolerancji i zwiększonej reaktywności na stresory (Weiss et al., 2009).
  • Nowy osobnik ma zupełnie inny zapach kolonii: Koszatniczki rozpoznają członków grupy głównie po zapachu, a obecność innego „profilu zapachowego” może być traktowana jako obecność obcego intruza.
  • Wysoki poziom stresu: Choroba, rekonwalescencja, zbyt częste zmiany w otoczeniu — to wszystko obniża próg tolerancji.

Czym różni się niewinna bójka od realnego zagrożenia?

Koszatniczki, jak wiele gryzoni społecznych, testują granice i ustalają hierarchię poprzez interakcje fizyczne, które nie zawsze są od razu oznaką wrogości. Problemem jest intensywność, częstotliwość i jednostronność tych zachowań.

Zachowanie Niewinna interakcja Poważna agresja
Warczenie, pomrukiwanie krótkie, jednostajne głośne, długo trwające, podczas gonitwy
Gonitwy krótkie, zamienne role długie pościgi, jedna strona zawsze ucieka
Wspinanie się na grzbiet test dominacji trwałe, z gryzieniem i krzykiem
Gryzienie brak rany, jednorazowe rany, krwawienie, powtarzalność
Piski pojedyncze, ciche seria krzyków, wysokie tony

Badania (Márquez et al., 2015) wskazują, że osobniki, które w okresie młodzieńczym nie miały kontaktu z innymi koszatniczkami, są bardziej skłonne do intensywnej, powtarzalnej agresji i mają trudności z czytaniem sygnałów uspokajających.

Jak rozpoznać trwałą niezgodność?

Niektóre osobniki po prostu nie chcą dzielić przestrzeni – nawet przy zachowaniu wszystkich reguł łączenia. Oto znaki, że sytuacja nie zmierza ku poprawie:

  • minęło więcej niż 10–14 dni próbnych spotkań, a osobniki nadal nie mogą przebywać obok siebie bez gonitw;
  • jeden z osobników ma trwałą zmianę zachowania – np. chowa się, przestaje jeść, nie śpi spokojnie;
  • nie występują żadne zachowania afiliacyjne: wspólne leżenie, wzajemne czyszczenie, wspólne jedzenie.


Z punktu widzenia etologii – to objawy społecznej dezintegracji, a dalsze próby łączenia będą powodować przewlekły stres, mogący skutkować nawet zachowaniami autoagresywnymi.

Znaczenie zapachów – czy przeniesienie może wywołać konflikt?

Zapachy są podstawowym narzędziem komunikacji u koszatniczek. Każda grupa ma swój unikalny „profil zapachowy”, składający się z moczu, wydzielin z gruczołów i feromonów kontaktowych.

Badania (Kleiman, 1975) pokazują, że osobniki reagują obronnie lub agresywnie na kontakt z materiałem noszącym zapach „obcego” osobnika – nawet jeśli nie widzą intruza.

Może to prowadzić do:

  • agresji przekierowanej – np. osobnik A zostaje pogryziony przez osobnika B, bo pachnie jak nieznajomy C;
  • konfliktów w dotychczas zgodnej parze, jeśli wprowadzono elementy z innej grupy bez neutralizacji zapachów (np. miska, piasek).


Wnioski i rekomendacje

Łączenie koszatniczek to proces, który musi przebiegać z poszanowaniem ich biologii i psychologii społecznej. Kluczem nie jest szybkie osiągnięcie celu, lecz minimalizowanie ryzyka i obserwacja sygnałów.

Zalecenia praktyczne:

  • Zawsze używaj neutralnego terenu – nie klatki należącej do któregoś z osobników.
  • Wymieniaj piasek i elementy zapachowe przed pierwszym spotkaniem, by wyrównać profil zapachowy.
  • Zawsze nadzoruj pierwsze interakcje. Nawet jeśli wyglądają niewinnie – zła interpretacja jednej interakcji może skutkować walką.
  • Nie łącz osobników w stresie – np. po chorobie, transporcie, w nowym środowisku.
  • Jeśli nie dochodzi do poprawy przez 2–3 tygodnie – rozważ alternatywne rozwiązanie, np. sąsiednie klatki i towarzystwo przez kraty.


Bibliografia

Kleiman, D. G. (1975). Effects of exposure to conspecific urine on urine-marking in degus. Behavioral Biology, 14(4), 519–526.
Márquez, N., et al. (2015). Early olfactory environment influences social behaviour in adult Octodon degus. PLOS ONE, 10(2), e0116607.
Weiss, I. C., et al. (2009). Chronic stress during development alters behavior and neurobiology in adult degus. Hormones and Behavior.
Ebensperger, L. A., & Hurtado, M. J. (2009). Seasonal sociality in the degu Octodon degus. Journal of Mammalogy, 90(6), 1326–1334.